Przy zawarciu związku małżeńskiego w braku odmiennych ustaleń powstaje ustawowy ustrój majątkowy będący współwłasnością. Oznacza to, że małżonkowie posiadają odrębne majątki osobiste, w skład których wchodzą określone w ustawie składniki, ale przede wszystkim dysponują majątkiem wspólnym, na który składają się ich dochody i inne należności wymienione w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Nie jest to jednak stan, który nie może ulec zmianie. W wielu przypadkach bowiem korzystnym rozwiązaniem okaże się zmiana ustawowego stosunku i ustanowienie rozdzielności majątkowej, która wcale nie wymaga wzięcia rozwodu, ale może występować także w trakcie trwania małżeństwa.
Przyczyny ustania wspólności majątkowej
Artykuł 35 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wyraźnie mówi, że w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. To jednak nie wszystkie ograniczenia – żaden z małżonków nie może też w tym czasie rozporządzać udziałem, który w razie ustania wspólności majątkowej przypadłby jemu. Stan rzeczy ulega jednak zmianie, kiedy ustanie wspólność ustawowa, co może wynikać z kilku różnych przyczyn. Popularnym rozwiązaniem jest zawarcie przez małżonków umowy o rozdzielności majątkowej, nazywanej intercyzą. Niekiedy zdarza się również, że sąd dokona ustanowienia takiej rozdzielności lub że okaże się to konieczne w wyniku ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków czy ogłoszenia jego upadłości. Przyczyną ustania wspólności majątkowej jest także separacja prawna.
Podział majątku w trakcie trwania małżeństwa
Choć najczęściej podział majątku następuje dopiero po ustaniu związku małżeńskiego, Kodeks rodzinny i opiekuńczy dopuszcza taką możliwość również w czasie trwania małżeństwa. Bezwzględny zakaz dotyczy bowiem jedynie wspólności majątkowej. Pierwszym krokiem przy podziale majątku powinno być więc zniesienie owej wspólności w wyniku decyzji samych małżonków. Ustanowienia rozdzielności może też żądać każdy z małżonków, gdy zajdą ku temu ważne powody.
Jeśli obie strony są jednak zgodne co do podziału majątku, mogą zawrzeć umowę o rozdzielności majątkowej w formie aktu notarialnego. Tym samym ustanie między nimi ustawowa wspólność majątkowa, a małżonkowie będą dysponować jedynie swoimi majątkami osobistymi, w skład których co do zasady wejdzie też ½ udziału w ich dotychczasowym majątku wspólnym. Zawarcie takiej umowy wiąże się z obowiązkiem uiszczenia należnych opłat, które wynikają z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej.
Fizyczny podział majątku wspólnego
Jak już wspomniano, w czasie trwania wspólności majątkowej małżonkowie nie mogą rozporządzać udziałem, który w razie ustania wspólności przypadłby im w majątku wspólnym. Wszystko dlatego, że w czasie trwania wspólności nie sposób określić wysokości udziałów. Dopiero z chwila ustania takiego stosunku prawnego możliwe staje się dokonanie odpowiednich ustaleń, poprzez odpowiednie stosowanie przepisów o wspólności majątku spadkowego oraz o dziale spadku. To właśnie w momencie zaistnienia między małżonkami rozdzielności majątkowej możliwe też będzie dokonanie podziału majątku poprzez określenie, które składniki przypadną poszczególnym małżonkom.
Warto też wspomnieć, że choć co do zasady udział małżonków w majątku wspólnym będzie równy, jeśli ustanowienie rozdzielności nastąpi nie na podstawie umowy w formie aktu notarialnego, ale decyzją sądu, może okazać się, że wspomniane udziały nie będą jednakowej wielkości.