Ochrona praw dziecka i jego dobro znajdują się pod szczególnym nadzorem prawa. O wszystkich kwestiach dotyczących zapewnienia dziecku bezpieczeństwa i prawa do rozwoju rozstrzygają sądy opiekuńcze.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej a pozbawienie praw rodzicielskich
Bardzo często te dwa pojęcia prawne są mylone. Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie jest równoznaczne z pozbawieniem praw rodzicielskich. Bardzo dokładnie te kwestie reguluje prawo rodzinne.
Władza rodzicielska powstaje w momencie narodzin dziecka i wygasa z mocy prawa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości czyli 18 lat. Władza rodzicielska to zbiór praw i obowiązków rodziców względem dzieci. Ich celem jest zapewnienie dziecku odpowiednich warunków materialnych, rozwoju intelektualnego oraz zabezpieczenie jego interesów, w tym reprezentowanie dziecka przed instytucjami, organami administracyjnymi, zarządzanie majątkiem.
Prawa rodzicielskie to przede wszystkim możliwość decydowania o najważniejszych sprawach dotyczących wychowania, wyboru szkoły, kontaktu z dzieckiem, opieki nad nim, ale to także obowiązki dotyczące przede wszystkim alimentacji dziecka.
Kiedy sąd pozbawia władzy rodzicielskiej?
Orzeczenie sądu rodzinnego o pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców to ostateczność. Najczęściej sądy orzekają wcześniej zawieszenie lub ograniczenie władzy rodziców nad dzieckiem.
Całkowite pozbawienie władzy rodzicielskiej następuje w trzech przypadkach:
• trwałej przeszkody w wykonywaniu władzy, np. długotrwała nieobecność (pobyt za granicą, zaginięcie, odbywanie wieloletniej kary więzienia), ciężka choroba uniemożliwiająca opiekę,
• nadużywania władzy – psychiczne lub fizyczne nadużywanie władzy rodzicielskiej, molestowanie seksualne,
• rażącego zaniedbywania obowiązków – brak zainteresowania dzieckiem, głodzenie go.
W przypadku orzeczenia o pozbawieniu władzy rodzicielskiej obojga rodziców, dziecko kierowane jest do ośrodka opiekuńczego lub rodziny zastępczej. Dla dziecka to przeżycie traumatyczne powodujące stres, a czasami trwałe urazy.
Prawa rodzicielskie
Mimo pozbawienia władzy rodzicielskiej na rodzicach lub rodzicu spoczywa obowiązek alimentacyjny, czyli ponoszenie kosztów utrzymania dziecka. Jest on obliczany na podstawie rzeczywistych wydatków na dziecko (paragony, faktury) oraz dochodach rodzica. Płacenie alimentów jest obowiązkowe do ukończenia przez dziecko 18 roku życia lub do ukończenia nauki, nie dłużej jednak niż do 25 r. życia.
Rodzic (lub rodzice) mimo pozbawienia władzy rodzicielskiej zachowuje prawo do bezpośrednich kontaktów z dzieckiem, rozmów telefonicznych, opieki podczas weekendów, wakacji, dzieci zachowują prawo do dziedziczenia majątku. W szczególnych przypadkach, gdy rodzice nie potrafią znaleźć kompromisu, to sąd określa zasadę kontaktu jednego z nich z dzieckiem.
Pozbawienie praw rodzicielskich
To najtrudniejsze sprawy odbywające się przed sądami opiekuńczymi. Pozbawienie praw rodzicielskich oznacza pozbawienie rodziców (lub jednego z nich) prawa do kontaktu z dzieckiem, współdecydowania o jego losie.
Takie sytuacje najczęściej mają miejsce w przypadku:
• utraty trwałego zainteresowania dzieckiem,
• utraty więzi z dzieckiem,
• zaprzestania spełniania obowiązku alimentacyjnego,
• negatywnego wpływu na dziecko (powodowanie stresu, nakłanianie do narkotyków lub alkoholu).
Skutkiem pozbawienia praw rodzicielskich jest całkowity zakaz kontaktu z dzieckiem, brak wpływu na jego wychowanie i wykształcenie. Po uprawomocnieniu wyroku wszystkie decyzje dotyczące dziecka będą należały tylko do jednego z rodziców lub opiekunów zastępczych.